Hempel Paradoksu (Hempel's Paradox)
Kategori: 40 Ambar > Mantık ve Felsefe
"Bütün kargalar siyahtır." ifâdesi, şu cümlelerle de doğrulanır; "Pembe inekler vardır.", "Ringa balıkları, kırmızıdır.", "Profesörün kravatı, yeşildir." vs. Bunu nasıl açıklarsınız?
"Bütün kargalar, siyahtır." ifâdesi, iki şekilde doğru olabilir;
- Mümkün olduğu kadar çok sayıda karga görerek bunların siyah olduklarını ispatlamak.
- İfadeyi tersine çevirmek; "Siyah olmayan şeylerin hiç biri, karga olamaz."
Bu ifâde, aslında 1. ifadenin tersine çevrilmiş hâlidir. O halde 2. ifâdeyi doğrulayan her şey, 1. ifâdeyi de doğruluyor demektir. Böylece siyah dışındaki değişik renklerdeki cisimlerin karga olmadığını her an kanıtlamamız, karganın siyahlığını kanıtlamamız demektir.
Buna benzer bir ifâde de şudur: Bir dairede kırmızı saçlı sekreterlerin evli olup olmadığını iki şekilde anlayabiliriz;
- Kırmızı saçlı sekreterlere evlilik durumlarını sorarak,
- Bekâr olduğunu bildiğimiz sekreterin kırmızı saçlı olmadığını kanıtlayarak (Bu, kırmızı saçlı bekâr yok demektir; o halde kırmızı saçlıların hepsi, evlidir).
Bu söylediğimiz mantık, bilimi yakından ilgilendirir. Çünkü doğada siyah olmayan kargaların sayısı da, siyah olmayıp karga olmaya şeylerin sayısı da sonsuz gibidir. Bu nedenle bazı mantıkçılar, Hempel Paradoksu'nun bilimde ancak sınırlı sayıda cisimler için geçerli olduğu kanısındadır.
Siyah olmayan şeyler arasında kargaya rastlanmaması, karganın siyah olduğunu ancak bir şartla kanıtlayabilir. Siyah dışındaki bütün renklerdeki cisimler, incelenmelidir. Örneğin, siyah olmayan cisimlerin karga olup olmadığı araştırılırken, beyaz cisimlerin karga olup olmadığı araştırılmamışsa, "Bütün kargalar siyahtır." denebildiği kadar, "Bütün kargalar beyazdır." da demeye hakkımız olur.
Bilimde sık sık kullanılan tümevarım mantığının (inductive logic) ne kadar karanlık yönlerinin olduğu, Hempel Paradoksu ile ortaya konmaktadır. (Hempel paradoksu, ABD Princeton Üniversitesi'nde felsefe Profesörü Carl G. Hempel tarafından 1937'de İsveç'te, "Theoria" dergisinde yayınlanmıştır.)
